Kwartaalblad Boeddhisme 58, lente 2010
Klassiek zangeres Margriet van Reisen leerde door Vipassana het verlangen naar erkenning los te laten. Daardoor geniet ze nu meer van haar carriere.
Margriet van Reisen (links), Diana Vernooij (midden) en nog drie andere vrouwen namen toevlucht tot het boeddhisme in 2008, bij Venerable Dhammananda en Jotika Hermsen in Naarden.
Een forse slag op de trom doet mijn poes de kamer uitspurten. Ik kijk naar een c.d.rom van de voorstelling Words & Beyond. De slagwerkgroep Den Haag verzorgt de muziek, de ritmiek kan ik beter zeggen. Margriet van Reisen speelt de 16e eeuwse Koreaanse courtisane Hwang Jin-Yi, en zingt haar eerste gedicht volgens de oude ChongKa techniek: alleen op speciale plekken een minimaal gebruik van vibrato en verder zang van extreem langgerekte lettergrepen. Een mij totaal onbekende muzieksoort beroert mijn ruggenmerg, en wat ik zie zijn de bewegingen van een zangeres en een danser zonder plotse gebaren. Het geheel brengt een diepe wakkere meditatieve sfeer.
De klassieke zangcarričre van Margriet van Reisen begon orthodox en verliep voorspoedig. Nadat zij cum laude afstudeerde aan het conservatorium werd ze uitgekozen voor het beroemde Guildhall School of Music and Drama in Londen. Ze won kleinere concoursen en kreeg een eerste rol bij een opera in Engeland. Ze ging in 2000 naar Brussel voor het Koningin Elisabeth Concours. “Dat concours duurt vijf weken. Omdat ik die rol had deed ik heel ontspannen mee – belde steeds naar Londen dat ik weer een ronde had overleefd en later kwam. Ik wist niet hoe belangrijk het concours was. Ik had de impact niet in de gaten, ik was zo groen als gras.” Gedurende het concours werd het steeds spannender: “Ik kan heel goed functioneren als het spannend wordt. Ik word heel scherp, focus me goed en zie er toch heel ontspannen uit. Vocaal was ik goed. Maar mentaal was ik ongelukkig, onrustig. Het is moeilijk om je kern vast te houden. Ik werd erg omhoog gepraat door het panel, ik hoorde in de wandelgangen al dat ik op één stond. Ik was onzeker en instabiel door de verwachtingen en reacties van mensen.”
verpletterend
Na al die jaren studie, arriveerde ze in de begeerde wereld. Ze won een prijs en kreeg te maken met een uitzinnig publiek. Hier werd de ontgoocheling ingezet. “Dit is waar ik altijd terecht wilde komen. Ik was altijd maar aan het zingen, zingen, zingen. Maar in de erkenning kon ik niet díe voldoening vinden, die ik verwachtte.”
Van Reisen kreeg de kans om internationaal door te studeren met een beurs en op te gaan voor de Nederlandse Muziekprijs. Wereldwijd kreeg zij gedurende twee jaar van de meest beroemde docenten les. Ook daar zag ze dat bij grote musici ondanks de gekregen erkenning de zucht naar erkenning niet ophield. Tijdens een laatste tentamen voor de Muziekprijs oordeelde de jury negatief: “Je krijgt de prijs niet, je ontroerde ons voor geen seconde – en dat is toch wat muziek moet doen”. Ze voelde zich volledig gebroken. “Het was een verpletterende ervaring. Juist het raken, ontroeren en verbinden was mijn sterkste punt – dat was er volgens de jury dus niet meer. Daar kwam bij dat er een andere vrouw was met een zelfde stemvak die ook opging voor de prijs. Mensen hadden zich aan mij verbonden, mij geholpen. Wie mij had gesteund leek overgestapt te zijn op deze volgende veelbelovende ster. Ik voelde me in de steek gelaten, alsof ze me lieten vallen.”
drug
Het werd een keerpunt in haar leven. De onrust in haar hoofd groeide. Ze ging twijfelen aan zichzelf, aan haar carričre als klassiek zangeres. Ze wilde andere kanten van het leven en van zichzelf ontdekken. Ze startte in 2004 met vipassanameditatie bij Henk van Voorst in Utrecht, en later bij Jotika Hermsen in Amsterdam. De eerste les vipassana volgde ze op de dag van een eerste slechte recensie. Ze kon het goed volgen in zichzelf, haar verdedigingsreacties en emoties, de kwaadheid en de schaamte. Er lag angst onder, besefte ze, angst om niet meer te kunnen zingen. Met dat besef verdampten de emoties.
De vipassana sloot goed aan en bracht verdieping. Concentratieoefeningen, training in aandacht – dat onderdeel was haar bekend. Maar ze ontdekte door vipassana dat ze zelf in haar geest de interpretatie maakt van wat je overkomt. “Pijn, jaloezie, boosheid ontstaan. Maar dat wordt mij niet door anderen aangedaan, ik ben geen slachtoffer – ik maak het zelf in mijn geest. Het was moeilijk om aan te nemen, maar toen dit besef doorbrak, gaf het me kracht en vrijheid. Het motief om beroemd te willen worden, de fantasieën over beroemd zijn: ze verloren langzaamaan hun kracht. En daarmee ontstond er een nieuwe vraag: wil ik wel doorgaan in dit veld. Waarom moet ik me de hele tijd met muziek bezig houden. Het kleeft zo vast, mijn hersens vervuilen met muziek. Doet het me nog wel goed?”
Haar leraar moedigde haar aan de oordelen van anderen te laten voor wat ze waren en door te gaan. “Henk zei me dat je niet kunt beďnvloeden hoe anderen op je reageren – je kunt alleen maar zelf doen wat je moet doen. Het is beter je niet met de oordelen van anderen bezig te houden. Dat besef is langzaam in mij genesteld. Het oordeel van een ander werkt als een drug, de positieve zowel als de negatieve oordelen. Het leert mij niets. Ik weet het wel wanneer het goed gaat en wanneer niet. Mijn feedback krijg ik van mijn regisseurs, van docenten, collega’s, vrienden. Natuurlijk blijf ik schaven aan perfectie maar uiteindelijk ben ik gestopt met het lezen van recensies. Dat geeft me kracht, vrijheid, rust.”
life
Vipassanameditatie versterkt haar mentale kracht en souplesse. “De zangtraining en vipassana hebben als overeenkomst dat je moet omgaan met paradoxen in de aanwijzingen. Het is een voortdurend balanceren tussen inspanning en ontspanning. Als allerlei krachten in het lichaam in evenwicht zijn, zoals ademdruk, mondstand, keelstand, strottenhoofdstand, dan vindt de toon op weg naar buiten geen hindernissen en is geheel vrij: krachtig en ontspannen. Zo is het ook mentaal balanceren: focussen, concentreren, gaat gepaard met ontspanning en loslaten. Loslaten, het resultaat loslaten, niet willen beheersen, daar gaat het in beide om.”
Ze vertelt hoe de vipassanatraining van moment tot moment geconcentreerd te blijven haar helpt door moeilijke omstandigheden te komen. “Ik moest life op de Belgische radio Mahler's Knaben Wunderhorn zingen. Ik was vocaal moe, het was te snel na de premičre van de opera After Life. Het was bloedheet in de zaal, ik had geen kracht in mijn stem, ik voelde me beroerd. Ik sloeg me erdoor heen door noot voor noot te zingen, moment voor moment. Ik gaf me helemaal, stortte me er zwetend in. Ik smolt, ik schoot niet in de stress, geen paniek, geen oordeel, alleen overgave aan de ellende. Ook in dit vak is de beoefening alleen maar daar te zijn waar je bent. Juist in dit vak is het noodzakelijk. Je bent op jezelf aangewezen, je staat in de schijnwerpers en moet optimaal functioneren, geven wat je te geven hebt.”
stilte
In de periode dat Van Reisen zich afvroeg wat ze nog moest in de wereld van de klassieke muziek belde Seung-Ah Oh haar op. Oh vertelde haar dat ze een stuk schreef over een verlichte vrouw die zong en mediteerde. “Het was absurd, ik had me net voorgenomen om zoveel mogelijk tijd te maken voor meditatie in mijn leven.” Het muziektheaterstuk Words & Beyond gaat over Hwang Jin-Yi, een beroemde Koreaanse courtisane in de 16e eeuw. Ze was knap, schreef gedichten, zong, kalligrafeerde en begaf zich aan het hof. Er zijn vier gedichten van haar bewaard gebleven en verder een hele hoop mythen. Waar zij voorbij kwam, bleef nog drie dagen een zoete geur hangen. Ze kon iedere man krijgen die ze wilde, behalve een monnik die haar spel niet meespeelde. Bij hem gaat ze in de leer en ze legt haar wereldse leven af.
Van Reisen heeft klassiek Koreaans leren zingen om deze rol te kunnen spelen. “Ik zing volgens de ChongKa techniek. Het vraagt om het zingen van strakke, geconcentreerde tonen. Het bant het vibrato, de emoties en het drama uit. Deze zang vereist een sterk geconcentreerde geest. Voor mijn hersenen is dit volledig nieuw, zowel de Koreaanse uitspraak als de Koreaanse klassieke muziektaal. Het is heel anders zingen dan ik heb geleerd. Je richt je niet op je publiek. Je luistert naar wat er in jouw lijf gebeurt. Zang en meditatie versterken de innerlijke processen. In de westerse zangkunst heb ik geleerd emoties te vergroten. Wat is een opera anders dan het opvoeren van passie, jaloezie, haat, drama. En in vipassana leerde ik juist om in plaats van het drama op te voeren, emotioneel stabieler te worden. Naarmate ik de allesom¬vattendheid van de stilte heb leren kennen in mijn meditatie, nam het belang van muziek af. Maar er bestaat dus ook muziek die de stilte oproept, de stilte aanboort en versterkt. De allerbeste muziek is muziek die stilte oproept. Dat ben ik te weten gekomen. Stilte is zoveel rijker. Seung-Ah heeft in Words & Beyond de stilte opgeroepen.”
“Words & Beyond, Hwang Jin-Yi”, muziektheaterproductie door de Slagwerkgroep Den Haag, wordt opgevoerd door vervangster Els Mondaers in Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam op 15 mei 2010. Margriet van Reisen zal in april 2011 Words & Beyond spelen in het Kameroperafestival in Zwolle.